Georefereren: een nieuw leven voor oude kaarten (2024)

Belangstellenden die de Universiteitsbibliotheek Utrecht willen helpen met het georefereren van de collectie oude kaarten, kunnen het beste eerst een account bij Old Maps Online aanmaken. Dit kan door rechtsboven op één van de pagina’s van Old Maps Online te klikken op ‘Sign in’. Eenmaal aangemeld, kan er optimaal geprofiteerd worden van de vele functionaliteiten die Old Maps Online rijk is. Op diverse plaatsen in de applicatie verduidelijken helpschermen de werking van de hieronder beschreven functionaliteiten.

Het georefereren van de oude kaarten gaat als volgt:

1. Ga naar degeorefereerpagina van de Universiteitsbibliotheek Utrechten klik op‘Georefereer zelf een kaart'.
2. Indien beschikbaar verschijnt een willekeurige oude kaart in het rechter gedeelte van het georefereerscherm. Voor meer informatie over de kaart, klik op ‘This map’.
3. Het linker gedeelte van het scherm toont een moderne kaart, die als referentiekaart fungeert. Er is keuze uit meerdere moderne referentiekaarten door linksboven het globesymbooltje (‘Change the base map’) aan te klikken.
4. Gebruik eventueel de zoekfunctie bij de moderne kaart (‘Find a place’, vergrootglas linksboven) om steden en straten op de oude kaart terug te vinden als de locatie van de oude kaart niet direct duidelijk is.
5. Gebruik de knoppen van zoom in (‘+’) of zoom uit (‘-‘) of het scrollwieltje van de muis om door zowel de oude als moderne kaart te navigeren. Door te klikken op het symbooltje met het slot (rechtsonder) kun je beide kaarten met elkaar vergrendelen, zodat ze synchroon zoomen. Met het knopje daaronder kun je de oude kaart desgewenst roteren; dit gebeurt overigens ook automatisch na het plaatsenvan minimaal drie referentiepunten.
6. Probeer op beide kaarten overeenkomstige plaatsen, steden, straten, molens en dergelijke te vinden. Markeer deze elementen op beide kaarten door met de muis referentiepunten te zetten. Minimaal drie van deze referentiepunten zijn vereist, maar hoe meer punten hoe beter de georeferenties. Een foutief geplaatst referentiepunt is te verplaatsen door met de muis op het symbooltje rechts van het loepje te klikken en ingedrukt te houden. Verwijderen van een foutief referentiepunt kan door het aanklikken van de 'X' onder het loepje. Na het plaatsen van minimaal drie referentiepunten kan ook vanuit 'Overlay' verder gereferereerd worden door het koppelen van posities op de oude kaart aan plaatsen op de moderne kaart via een verbindingslijntje.
7. Spreid de punten zoveel mogelijk over de gehele kaart en probeer daarbij ook punten in de uiterste hoeken van de oude kaart te plaatsen. Verkeerd geplaatste punten kunnen ook achteraf eenvoudig verplaatst of verwijderd worden, door het desbetreffende punt opnieuw aan te klikken.
8. Door het aanklikken van ‘Overlay’ en ‘Coordinates’ is de gemaakte georeferentie op nauwkeurigheid te beoordelen. In 'Overlay' kan met het schuifje rechtsboven ('Change opacity of the layer') de kaartlaag transparant gemaakt worden. In 'Coordinates' kunnen de rode cirkels duiden op onnauwkeurig geplaatste referentiepunten. Bedenk daarbij dat oude kaarten echter ook van zichzelf onnauwkeurig kunnen zijn; het bepalen van de mate van onnauwkeurigheid van oude kaarten wordt juist met Georeferencer mogelijk.
9. Na plaatsing van de juiste referentiepunten, klik op ‘Clip’ en selecteer het puur topografische gedeelte van de oude kaart. Hierdoor vloeit de oude kaart als laag mooi samen met de moderne referentiekaart en wordt het gebied dat de oude kaart beslaat in de database geografisch gedefinieerd.
10. Klik op de ‘Save’-knop en de kaart wordt in de database opgeslagen. De kaart is nu te bekijken via ‘View’ en via ‘Overlay & compare’. ‘View’ toont de oude kaart in2D,3D(login vereist) of als in te zoomen afbeelding. ‘Overlay & compare’ maakt het niet alleen mogelijk om de oude kaart te bekijken en te vergelijken met de nieuwe situatie, maar ook om andere kaarten uit diverse collecties te zoeken en met elkaar te vergelijken door gebruik te maken van de functionaliteiten ‘Overlay’, ‘Grid’, ‘Swipe’ en ‘Spy glass’. Het is ook mogelijk om scans van eigen kaarten te uploaden en te georefereren via ‘My private maps’.
11. Indien een gegeorefereerde kaart enige correctie behoeft – bijvoorbeeld door verbeterde plaatsing of toevoeging van referentiepunten – log in en klik op ‘Georeference’ in het georefereerscherm. Referentiepunten kunnen dan toegevoegd of verplaatst worden. In het vergelijkingsscherm (‘Overlay & compare Window’) is het georefereergedeelte te bereiken door te klikken op de naam van de desbetreffende kaart in het balkje rechtsboven of op het potloodje (‘Edit georeference’).
12. Klikken op het sterretje (‘Layer properties’) in de balk rechtsboven maakt het mogelijk om diverse transformaties van de oude kaart te kiezen. De transformaties ‘Polynomial’ en ‘TPS’ gebruiken meer gecompliceerde calculaties om de weergave te vervormen, die dan vaak beter overeenkomt met de huidige topografie. Deze transformaties vereisen echter de plaatsing van meer referentiepunten en kunnen de weergave van de oude kaarten flink vervormen. Standaard staat de transformatie op ‘Affine’; de oude kaart kan daarbij worden uitgerekt, maar de vormen van de vlakken, lijnen en punten blijven gelijk.
13. Het menu onder ‘Layer properties’ biedt ook de mogelijkheid om de oude kaart zonder randinformatie (‘Map border margin: Clipped with cutline’) of als totaaldocument (‘Visible’) te bekijken.
14. Het georefereerscherm (‘This map > Trace Features > Draw Vectors’) biedt na inloggen toegang tot een ‘VectorEditor’, waarmee allerlei bewerkingen van de oude kaart zijn te maken en onder meer gebieden en afstanden zijn op te meten. Met ‘Transcribe’ kunnen de oude kaarten voorts geannoteerd worden.
15. Meer ervaren gebruikers kunnen linksonder in het georefereerscherm gebruik maken van diverse exporteerfuncties: ‘Use in GIS apps’ en ‘Export to GeoTIFF’. Hiermee zijn de gegeorefereerde kaarten eenvoudig te laden in diverse GIS-programma’s, zowel online als desktop.
16. Bugs en andere problemen met de applicatie kunnen gemeld worden door linksboven het rolmenu te kiezen, vervolgens te klikken op ‘Send feedback’ en een bericht te sturen.

Georeferencer is ontwikkeld doorKlokan Technologies, in samenwerking met deMoravian Library.